Nega qor uchqunlari olti qirrali? Qor uchquni tabiatning eng goʻzal moʻjizalaridan biridir. Goʻzallikda qor uchquni bilan tenglashadigan shaklni yaratishimiz uchun koʻp kuch sarflashimiz kerak boʻlar edi. Qor yoqqanda yerga millionlab qor uchqunlari tushadi va qiziq tomoni ular orasida ikkita bir xili boʻlmaydi. Bilamizki, qor — shunchaki muzlagan suv. Qor muzlagan suv boʻlsa, nega u oq … Читать далее
Suv qanday qilib muzga aylanadi? Agar hovuz, koʻl yoki daryo muz bilan qoplanishini kuzatgan boʻlsangiz, birinchi boʻlib suv yuzasi muzlashini payqagan boʻlsangiz kerak. Sizda agar suv havzalari, koʻllar va daryolar aksincha — tubdan boshlab muzlaganida, hayotimizdagi koʻp narsa boshqacha koʻrinishga ega boʻlarmidi degan taassurot uygʻonmyaptimi? Nafaqat Yerning iqlimi oʻzgarardi, balki suvda yashovchi ayrim jonzotlar butunlay … Читать далее
Nega chaqmoq bilan momaqaldiroq birga sodir bo‘ladi? Ehtimol, chaqmoq va momaqaldiroq ibtidoiy odamlarni qoʻrqitib hayratga solgan birinchi tabiiy hodisa boʻlsa kerak. Ular chaqmoqning egri-bugri chizigʻini koʻrganda yoki momaqaldiroq gumburlaganda bu xudolar gʻazabi va ibtidoiy odamni jazolashning bir usuli ekaniga ishonishgan. Momaqaldiroq va chaqmoq aslida nima ekanini tushunib olish uchun elektr energiyasi haqida bilganlarimizni eslaylik. Baʼzi … Читать далее
Nega cho‘lda suv yo‘q? Choʻl nima? Choʻl bu — ayrim moslashgan mavjudotlargina yashay olishi mumkin boʻlgan mintaqa. Barcha choʻllarda namlik tanqis. Demak, mavjud hayot shakllari suvsiz kun kechirishga moslashishi kerak. Yogʻingarchilik miqdori mintaqadagi oʻsimlik olamining hajmi va turlarini belgilaydi. Oʻrmonlar yomgʻir koʻp boʻlgan joylarda oʻsadi. Yogʻingarchilik kam boʻlgan joylar esa koʻproq oʻt bilan qoplangan. Yogʻin-sochin juda … Читать далее
Sarob qanday paydo bo‘ladi? Choʻlda chanqab qiynalayotgan sayohatchini tasavvur qiling. Shu payt u uzoqqa qarab, zich oʻsimliklar bilan oʻralgan toza suvga toʻla koʻlni koʻrih qoladi. U jon holatda oldinga intiladi. Ammo koʻringan narsa yoʻqoladi, atrofda esa yana qaynoq qumdan boshqa hech vaqo boʻlmaydi. Uzoqdan ko‘ringan koʻl sarobdan oʻzga narsa emas. U qayerdan paydo boʻladi? Sarob … Читать далее
Tovush tezligi qancha? Agar biron bir tovushni eshitsak, demak, yaqin atrofda titrash hosil qilgan tebranayotgan jism bor, chunki tovush qimirlayotgan narsadan tarqaladi. Ammo tovush biron bir joyga tarqalishi kerak, nimadir uni qabul qiluvchiga uzatishi kerak. Bu narsa “muhit” deb ataladi. Har qanday narsa: havo, suv, buyumlar va hatto yer ham muhit boʻlib xizmat qiladi. Hindular … Читать далее
Nega aks-sadoni eshitamiz? Oila va do‘stlaringiz bilan tog‘ga dam olgani borganingizda, cho‘qqiga chiqib hayqirsangiz, uzoqlardan tovush qaytib kelgani yodingizdami? Yangi qurilgan uy, hech kim yo‘q sport zaliga kirib, kim bilandir gaplashganingizda ovozingiz jaranglab chiqqaniga hech e’tibor berganmisiz? Hozirda, tabiatdagi hamma narsa bizni qiziqtirayotgan vaqtda savollarimizga toʻgʻri va ilmiy asoslangan javob olishni istaymiz. O‘tmishda odamlar tushunish … Читать далее
Zaharli qo‘ziqorinlarni qanday farqlash mumkin? Qadim zamonlardan beri odamlar ovqatlanish hamda kasalliklarni davolash maqsadida qo‘ziqorindan foydalanib kelgan. Dunyoda qo‘ziqorinlarning 100 mingdan ortiq turi mavjud. O‘zbekistonda esa qo‘ziqorinning 100 dan ortiq turi o‘sadi. Shundan atigi 25 turigina iste’molga yaroqli, ya’ni zaharsiz hisoblanadi. Zaharli va yesa boʻladigan qoʻziqorinlarni aniqlashda eng yaxshi qoida bu — ularni hech qachon … Читать далее
Nega qushlarning pati bor? Evolyutsiya (toʻxtovsiz rivojlanish) haqidagi fanda yozilishicha, koʻp yillar oldin qushlar sudralib yuruvchilar oilasiga mansub boʻlgan. Ammo rivojlanish jarayonida ular bu qatordan chetlashgan va tangachalar patlarga aylangan. Gap shundaki, patlar bu — boshqa hayvonlarda tuyoq, shox va dumlarni tashkil etuvchi moddaning boshqacha shakli. Pat uchiga qarab torayib borgan oʻzakdan iborat. Yuqoridagi ingichka … Читать далее
Qushlar uyga yo‘lni qanday topadi? Tabiatdagi eng gʻaroyib va sirli narsalardan biri bu — baʼzi hayvonlarning eng chekka joylardan ham uyga yoʻlni topib kelish qobiliyati. Qushlar bunga qodir boʻlgan yagona jonzotlar emas. Asalarilar, baliqlar ham uzoq safarlardan soʻng maʼlum bir joyga qaytib kela oladi. Qushlarning uyga qaytishiga nima sabab boʻlishini bilish uchun koʻplab tajribalar oʻtkazilgan. … Читать далее